22 października 2010 roku, podczas Targów InterflatDesign.pl w Łodzi odbyła się III Konferencja Zieleń w Mieście.

Jako jedni z prekursorów projektowania i realizacji zielonych dachów w Polsce, wygłosiliśmy referat na temat skutecznego i efektownego planowania i wykonania tego elementu architektonicznego.

ZIELONE DACHY - PRAKTYCZNE RADY W PROJEKTOWANIU, REALIZACJI I PIELĘGNACJI

Tekst Mariusz Pasek

1.    WSTĘP

    Projektowanie zieleni na dachach, jako trend w architekturze oparty o legendę „wiszących ogrodów królowej Semiramidy”, cieszy się coraz większą popularnością na całym świecie. Powstaje coraz więcej założeń z bogatymi ogrodami na różnych poziomach budowli wśród wszelkiego rodzaju obiektów: biurowców,  centrów handlowych,  osiedli mieszkaniowych  czy domów prywatnych.
    Taka inwestycja, oprócz niewątpliwych walorów estetycznych, spełnia wiele innych utylitarnych funkcji,  takich jak: odciążenie kanalizacji deszczowej, retencjonowanie wody opadowej, izolowanie  budynku przed utratą lub nadmiarem ciepła oraz promieniowaniem UV. Ponadto  rośliny, jako powierzchnia biologicznie czynna, wytwarzają specyficzny mikroklimat, nawilżając powietrze, produkując tlen i zatrzymując zanieczyszczenia.
Dobrze zaprojektowane, mogą być miejscem wypoczynku i rekreacji, podkreślać walory lub ukrywać mankamenty  architektury czy otoczenia.
    Obecne wymogi prawne, zwłaszcza dotyczące budownictwa w przestrzeni miejskiej,   często  zobowiązują  inwestorów z jednej strony do pozostawienia na obszarze przeznaczonym pod budowę odpowiedniej ilości powierzchni biologicznie czynnej, z drugiej zaś, do zapewnienia odpowiedniej liczby miejsc parkingowych. W takiej sytuacji chcąc pogodzić oba wymogi i zapewnić opłacalność przedsięwzięcia, inwestorzy niejako zmuszeni są do zaprojektowania ogrodu na dachu.

Zielony dach ekstensywny na Centrum Handlowym "Arkadia" w Warszawie.
Fot. Ogrodownia sp. z o.o.

Zbiornik wodny i fontanna na stropie garażu podziemnego na osiedlu mieszkaniowym przy ul. Chłodnej w Warszawie.
Fot. Ogrodownia sp. z o.o.

2. WSPÓŁPRACA PRZY PROJEKCIE

    W tym temacie współpraca architektów i inwestorów z doświadczonymi architektami krajobrazu powinna zacząć się jak najwcześniej. Po pierwsze pozwoli to na  prawidłowe rozplanowanie całej inwestycji tak, aby  ogród na dachu nie musiał być, w wyniku zaniedbań w pewnych  fazach projektu,  jedynie trawnikiem czy murawą rozchodnikową. Jeśli budynek zostanie zaprojektowany w odpowiedni sposób, tak by jego konstrukcja pozwoliła na rozłożenie grubszej warstwy podłoża dla roślin i była w stanie przenieść większe obciążenia związane z posadowieniem małej architektury, rozwiązania projektowe mogą być niezwykłe. Skutkiem pozostawienia tematu zagospodarowania  ogrodu na stropie na sam koniec procesu projektowego, jest często ubogość możliwych rozwiązań wynikająca z  szeregu ograniczeń. Najczęstsze z nich to nie dość mocna konstrukcja stropu, który nie będzie w stanie udźwignąć  ciężaru warstw zielonego dachu i innych elementów zagospodarowania lub zbyt cienka warstwa substratu by dało się w niej  posadzić zamierzone rośliny. Często też budżet inwestycji właśnie w momencie zagospodarowywania otoczenia zaczyna się kończyć po zrealizowaniu poprzednich etapów budowy i powstaje problem wadliwego zastosowania materiałów, który bierze się z  mylnie postrzeganej oszczędności inwestorów lub wykonawców.

3. KONSTRUKCJA ZIELONEGO DACHU

    Konstrukcja zielonego dachu składa się z kilku warstw pełniących zróżnicowane funkcje. Warstwy te mogą występować w kilku kombinacjach, między innymi w zależności od rodzaju konstrukcji dachu, rozmieszczenia wpustów odbierających wodę, rodzaju pomieszczeń pod spodem i organizacji budowy. Niektóre z nich przynależą bardziej do budynku niż do zielonego dachu, ale zazwyczaj przyjęcie pewnych rozwiązań dotyczących izolacji wodnej i ocieplenia warunkuje wybór drenażu, rodzaj i grubość substratu czy dobór roślin.

Przykładowy przekrój przez konstrukcję zielonego dachu. A: podłoże dla roślin; włóknina filtracyjna 200g/m2; mata drenująca; geowłóknina 500 g/m2; szlichta dociskowa; styrodur ryflowany; 2x papa termozgrzewalna z wkładką miedzianą; środek gruntujący EMAILLIT BV-extra; płyta żelbetowa ze spadkiem.

    Podstawowy, typowy układ warstw dachu zielonego jest następujący:
- konstrukcja stropu – ma za zadanie przenosić obciążenia pokrycia na budynek i dalej na fundamenty;
- warstwa spadkowa – jest wykonywana po to by skierować wodę opadową w pożądanym kierunku – do wpustów lub krawędzi stropu. W niektórych przypadkach ta warstwa nie musi, a nawet nie powinna być wykonywana;
- izolacja przeciwwodna – ma chronić konstrukcje budynku i to co wewnątrz się znajduje przed zalaniem i zawilgoceniem;
- izolacja  przeciwkorzenna – chroni izolację przeciwwodną przed zniszczeniem przez korzenie roślin;
- termoizolacja – ogranicza utratę ciepła z budynku zimą i zapobiega przegrzewaniu się pomieszczeń latem (przy takim układzie warstw musi być wykonana z materiału wodoodpornego, który nie traci swoich właściwości w wilgotnym środowisku);
- warstwa chłonno-ochronna – magazynuje część wody opadowej w sposób dostępny dla korzeni roślin, rozprowadza wodę równomiernie po powierzchni dachu oraz chroni izolację przeciwwodną i przeciwkorzenną przed uszkodzeniem podczas prac związanych z układaniem kolejnych warstw (najczęściej wykonuje się ją z bardzo grubej geowłókniny);
- drenaż – ma za zadanie sprawnie odprowadzać nadmiar wody do wpustów, zwłaszcza podczas intensywnych opadów. Często też jest w nim akumulowana pewna ilość wody dostępnej dla roślin. W niektórych rozwiązaniach drenaż służy też do nawadniania roślin w okresach bez opadów. Jego zadaniem jest też przenoszenie obciążeń z warstwy substratu na warstwy poniżej. Najczęściej drenaż stanowi warstwa kruszywa lub specjalne maty z tworzyw sztucznych;
- warstwa filtrująca – zapobiega przemieszczaniu się cząstek substratu do drenażu i wypłukiwania ich do kanalizacji deszczowej. Do wykonania tej warstwy wykorzystuje się odpowiednie, prasowane włókniny o dużej wytrzymałości na rozciąganie;
- substrat glebowy – środowisko życia i rozwoju korzeni roślin a także innych organizmów glebowych. Musi łączyć właściwości gleby (akumulacja wody i składników mineralnych, dostęp powietrza) z bardzo dużą przepuszczalnością. Im cieńsza warstwa substratu, tym ta przepuszczalność musi być większa. Skład substratu można opracować specjalnie dla danej inwestycji, wykorzystując ziemię zebraną z wierzchniej warstwy zebranej przy budowie. Podstawowymi składnikami są też porowate kruszywa, piasek, komposty, a także materiały z recyklingu odpadów tworzyw sztucznych i niektórych materiałów budowlanych;

Grubość warstwy wegetacyjnej pod roślinność.

- roślinność – odpowiednia do warunków panujących na dachu oraz  funkcji, którą ma spełniać i zamierzeń projektowych.
    Opisany wyżej układ warstw, to wariant najbardziej typowy, do zastosowania na dachu nad pomieszczeniami ogrzewanymi, w sytuacji, kiedy warunki na budowie nie wymagają przerwy technologicznej między wykonaniem izolacji przeciwwodnej, a układaniem kolejnych warstw.
    Wciąż opracowywane są nowe rozwiązania i wdrażane są nowe materiały, które łączą właściwości warstw dachu zielonego, co pozwala na zmniejszanie kosztów ich wykonania.
    I tak na przykład większość producentów materiałów izolacyjnych ma w swojej ofercie materiały łączące właściwości izolacji przeciwwodnej i przeciwkorzennej. Oferowane są też materiały łączące właściwości izolacji termicznej i drenażu. Specjalne maty drenujące z tworzyw są w stanie przenosić obciążenia wymagane dla dróg pożarowych na stropach, z zachowaniem właściwości pozwalających na korzenienie się roślin, dzięki temu mogą powstawać „zielone” drogi pożarowe. W niektórych przypadkach można zastosować specjalne, bardzo przepuszczalne substraty, które nie wymagają wykonania warstwy drenażu.

4. KWESTIA KOSZTÓW

    Niepodważalną, choć w zasadzie jedyną wadą zielonego dachu, są  koszty jego realizacji. Faktem jest też, że umiejętnie stosując zamiast systemowych, najdroższych, choć bardzo wygodnych dla projektantów rozwiązań, rozwiązania łączące kilka technik i systemów jesteśmy w stanie ograniczyć budżet lub bardziej rozbudować ogród na dachu. Należy jednak przy tym pamiętać, że nieumiejętne oszczędzanie na materiałach odbija się na trwałości dachu, którego naprawa to już ogromne koszty połączone często z całkowitą przebudową dachu w celu odnalezienia ukrytej usterki. Prawidłowo wykonana konstrukcja nigdy nie przecieka i nawet dwukrotnie potrafi zwiększyć  trwałość dachu. Rozsądne wydaję się wobec tego inwestowanie w dobry projekt i fachową realizację.

III Konferencja Zieleń w Mieście